Het heeft lang moeten duren, maar eindelijk krijgen Johan en Cornelis de Witt, slachtoffers van een gruwelijke lynchpartij in naam van Oranje, een monument in de stad waar zij in 1672 hun verschrikkelijke einde vonden. Met zijn beeld Dutch mechanisms, dat vrijdag 1 juli a.s. wordt onthuld, trekt beeldhouwer Folkert de Jong ‘de thematiek van de moord op de gebroeders De Witt door naar het populisme van nu’, zo staat in de uitnodiging van Stroom Den Haag, de culturele instelling voor hedendaagse kunst die het initiatief nam, te lezen.
Tekst: René Zwaap
Het beeld komt te staan op de hoek van het Spui en de Lange Poten, tegenover het Binnenhof, vlakbij de Gevangenpoort, waar de gebroeders op 20 augustus 1672 werden overvallen door een daartoe kundig opgestookte meute en vervolgens, opgehangen aan een lantaarnpaal op het Groene Zoodje, aan stukjes werden getrokken en hun lichaamsdelen bij opbod werden geveild.
Volgens de overlevering werden de broers neergeschoten, gestoken, geslacht en deels gegeten voor ze ondersteboven werden opgehangen. Hun lichaamsdelen werden als trofee meegenomen en verhandeld, zo ook de vinger en de tong die uiteindelijk in de collectie van het Haagse Historisch Museum belandden.
‘Het is ongehoort hoe miserabel deze twee heren aan de beenen ophangende zijn gesneden en gekorven’, meldde een diezelfde dag uitgegeven vlugschrift. ‘Indien het soo voort gaet, soo salder licht morgen van haer vleesch niets te vinden wesen: zij hebben haer al de vingers, tenen, oren en neus afgesneden, en een lidt van een vinger voor 12 stuyvers, een vinger van vijftien stuyv, een stuck van een oor voor 25 stuyv, en een teen voor 10 stuyv en soo voort, alle verkocht, en haer kleederen zijn aan flarden gescheurt, en niets als lappen overgeschooten, die van yder tot gedenckteecken bewaert worden.’
Deskundig geregisseerd
De lynchpartij, uniek in de Nederlandse geschiedenis, werd uitgevoerd door ‘het Haagse grauw’, zo plegen de geschiedenisboekjes te melden. In werkelijkheid verliep de actie heel wat minder spontaan en was een en ander deskundig geregisseerd vanuit het stadhouderlijk bewind. De gebroeders De Witt hadden van hun vader, raadspensionaris Jan de Witt, de heilige missie overgenomen om de almaar verder uitdijende macht van de Oranjes te beknotten. Als ware regenten keken zij neer op het gepeupel, dat zich, politiek analfabeet, uitleefde in een bijna messiaanse verering van representanten van het Huis van Oranje.
In het rampjaar 1672, toen Engeland, Frankrijk, Munster en Keulen de oorlog verklaarden aan de Republiek, achtte het Oranjekamp de tijd rijp voor de definitieve eliminatie van de gebroeders. Op 21 juni 1672 werd Johan de Witt bijna het slachtoffer van een moordaanslag toen hij op weg was naar zijn woning aan de Kneuterdijk. Een maand later werd Cornelis de Witt door een orangistische agitator genaamd Willem Tichelaer beschuldigd van de beraming van een moordaanslag op de dan 22-jarige prins Willem III (die het in 1688 nog tot koning van Engeland zou schoppen) en opgesloten in de Gevangenpoort.
Opgestookte menigte
Op 20 augustus, toen Johan een bezoek bracht aan zijn gedetineerde broer, werd het signaal voor de ultieme wraak gegeven. De leden van de ruiterij, die de gevangenis bewaakten tegen de door diverse hageprekers en de nodige partijen gratis alcohol tot het kookpunt opgestookte menigte, kregen opeens het bevel van hogerhand om te vertrekken. Daarna gingen de poorten van de gevangenis wijd open voor het bloedige huldeblijk aan het Oranjehuis.
Folkert de Jong (1972, Egmond aan Zee) staat bekend om zijn theatrale, verhalende beelden die ingaan op thema’s als oorlog, hebzucht en macht. Hij raakte gefascineerd door de vinger en tong van de gebroeders De Witt in het Haags Historisch Museum. De kunstenaar zette voor zijn beeld twee natuurgetrouwe kunststof skeletten om in brons. De vinger en tong van de gebroeders scande hij in 3d, printte hij om ze vervolgens in brons af te gieten. Ze zijn de fysieke verbinding met de gebeurtenissen uit die tijd, en staan voor het spreken (met de tong) en het wijzen (van de vinger).
‘Folkert de Jong legt met de verbeelding van deze zwarte bladzijde uit de geschiedenis ook een relatie met het heden: machtsstrijd en populisme zijn van alle tijden’, aldus het persbericht over de aanstaande onthulling, waar ook de hedendaagse republikeinen van harte voor zijn uitgenodigd.
Programma onthulling Dutch Mechanisms, vrijdag 1 juli
15.30 uur ontvangst in Studio Dudok, Hofweg 1a, Den Haag
15.45 uur welkomstwoord door Arno van Roosmalen, directeur Stroom Den Haag
15.50 uur gesproken column door Bas Heijne (columnist NRC Handelsblad)
16.00 uur aanvang debat met historicus Luc Panhuysen en Folkert de Jong, moderator Marco van Baalen, directeur Haags Historisch Museum
16.45 uur einde debat
17.00 uur onthulling beeld Dutch Mechanisms, hoek Spui / Lange Poten (tegenover het Binnenhof, vlakbij de Gevangenpoort)
Toegang is gratis, reserveren gewenst via e-mail: reserveren@stroom.nl.