Van de partijen in de Tweede Kamer voert alleen GroenLinks een openlijk republikeinse agenda. Ook het oude ideaal van een ‘gekozen koningin’ is weer helemaal terug van weggeweest. Maar het was niet om die reden dat Kathalijne Buitenweg, de nummer twee van de GroenLinkslijst, bedankte voor een lintje. En ze legt uit hoe je als republikein toch deel kan nemen aan de fameuze ‘Eikenhorstgesprekken’ van het koninklijk paar.
Tekst Gijs Korevaar
Kathalijne Buitenweg is republikeinse, maar het is voor haar geen topprioriteit. Er zijn belangrijkere problemen in Nederland die eerder om een oplossing schreeuwen dan de constitutionele monarchie. Armoede, ongelijkheid, discriminatie, gelijke kansen. Het is voor die zaken dat de voormalige Europarlementariër haar rentree maakt in het politieke bedrijf. Een systeemdiscussie over monarchie of republiek moet dan maar even wachten.‘Het heeft voor mij geen prioriteit, maar het is natuurlijk wel zo dat het koningschap niet meer van deze tijd is’.
Op een uitnodiging enige tijd geleden om deel te nemen aan een ‘Eikenhorstgesprek’ – zoals de brainstormbijeenkomsten heten die koning en koningin met enige regelmaat beleggen in hun woonhuis in Wassenaar – is zij wel ingegaan. Het leek haar een interessante bijeenkomst die zij niet wilde missen. Het ging daar onder andere over Europa en ontwikkelingssamenwerking. ‘Maar ik voelde me wel genoodzaakt om vooraf te zeggen dat ik heel graag zou komen, maar dat ik eigenlijk een republikeinse ben. Mensen vinden het denk ik fijn dat er iemand is verbindt. Als de koning of koningin ergens komt, brengen zij iets bijzonders, iets extra’s. Maar we moeten gewoon een koningin kiezen. Geen president of zo, zoals in Frankrijk. Maar gewoon een koningin die met delegaties meegaat, die op bijeenkomsten verschijnt’.
Begonnen als grap
Dat gekozen koninginneschap begon ooit als een grap bij GroenLinks.Bij de oprichting van de partij in 1989 werd een standpunt over de monarchie zorgvuldig gemeden, omdat daarover onenigheid bestond bij de diverse politieke bloedgroepen. Waar de PSP mordicus tegen de monarchie was, weigerden CPN en PPR het idee van een republiek te omarmen. In 1993 leidde dat tijdens het partijcongres tot een gekscherend compromis van de ‘gekozen koningin’, dat daarna weer haastig van het programma werd afgevoerd, zoals er sowieso geen republikeins standpunt meer wed ingenomen. Nu staat in het verkiezingsprogramma weer dat Nederland op termijn een republiek worden. Om daar wat meer ’toeters en bellen’ dan wel ‘glitter en glamour’ aan te geven, spreekt Buitenweg graag van een gekozen koningin. Van het idee van een president krijgen veel Nederlanders toch koudwatervrees.
De politica, getrouwd met de Amsterdamse oud-wethouder Maarten van Poelgeest – partijgenoot – zit aan de keukentafel met een kopje thee. Zij straalt haar gebruikelijke energie uit, lijkt klaar voor de campagne, de verkiezingen van 15 maart en het Kamerwerk daarna. ‘Er is meer ruimte thuis nu mijn man geen wethouder meer is en de kinderen ouder’, vertelt zij. En vervolgens fel: ‘Maar stel je die vraag over ruimte thuis ook aan een man?’
Geen automatisme
Zij zat van 1999 tot 2009 tien jaar in het Europees Parlement voor GroenLinks. ‘Je krijgt dan automatisch een lintje. Samen met GroenLinks-collega Joost Lagendijk heb ik dat geweigerd. Want je krijgt het alleen maar omdat je tien jaar je werk hebt gedaan. Werk dat ik heel erg leuk vind. Als je ergens anders tien jaar goed werk verricht krijg je dat lintje niet. Ik vind dat een lintje moet worden gegeven omdat je iets bijzonders hebt gedaan. Niet automatisch’.
Na haar tijd in Brussel en Straatsburg trok zij zich terug uit de politiek. Zij verdeelde haar tijd tussen de universiteit van Amsterdam – zij promoveerde er vorig jaar op de vraag over bevoegdheden en vertegenwoordiging van het Europees Parlement – en verschillende bestuursfuncties. Ook werd zij lid van het College voor de rechten van de mens en voorzitter van de branchevereniging maatschappelijke kinderopvang. In die functies heeft zij zich vooral gebogen over discriminatie en uitsluiting. Moslima’s die geen stageplek kunnen vinden en dus hun studie niet kunnen voltooien. Geen werk vinden door een hoofddoek. ‘Vooral de hoorzittingen van het college vond ik heel leuk. Ik heb inmiddels mijn ontslag ingediend nu ik me opnieuw politiek heb geprofileerd. Het college mag geen onderdeel van een politieke partij zijn’.
‘Bij de kinderopvang heb ik verder gezien dat kinderen al vanaf jong geen gelijke kansen krijgen. Het kind van werkende ouders gaat vaak naar de dagopvang. Het kind van niet-werkende ouders gaat soms een paar uurtjes naar de peuterspeelzaal, en dan pas vanaf tweejarige leeftijd. De kinderen groeien zo niet gezamenlijk op. En die komen elkaar ook later als ze groter zijn niet tegen. Dat komt omdat de kinderopvang nu wordt gezien als dienstverlening aan ouders, die werken. Het is geen basisvoorziening waar iedereen recht op heeft. Dat moeten we veranderen’.
Was dat de aanleiding voor de terugkeer in de politiek?
Kathalijne Buitenweg: ‘Ik moest voor de kinderopvang veel in Den Haag zijn, praten met mensen, lobbywerk. En ja, dat heeft het politieke vuur weer aangestoken. Ik wil de ongelijkheid in de samenleving tegengaan. Discriminatie op de arbeidsmarkt. Discriminatie van zwangere vrouwen, gelijke kansen voor kinderen’.
De komende verkiezingen gaan vooral over cultuur en niet over economie, stelt een columnist. Eens?
Kathalijne Buitenweg: ‘De afgelopen jaren is de ongelijkheid toegenomen. De mensen zijn armer geworden, terwijl zij zien hoe anderen steeds rijker worden. Door de politieke keuzes zien mensen hun wijk verloederen, de wijkagent verdwijnen. Dat heeft geleid tot verharding en polarisatie. Mensen hebben minder vertrouwen in de toekomst, zorgen voor hun baan, hun kinderen. Laten zien dat het echt anders kan. Dat is waar voor mij de verkiezingen om draaien’.