Wie bij de gang naar de stembus op 15 maart republikeinse overwegingen mee wil laten spelen bij zijn keuze, komt er bij de meeste van de 28 deelnemende partijen nogal bekaaid af. Aan de positie van het koningshuis worden slechts in enkele verkiezingsprogramma’s woorden gewijd. Wel lijkt de recente discussie over de koninklijke belasting(ont)heffing her en der na te dreunen.
Tekst: Maurits van den Toorn
Dat wil niet zeggen dat de kiezer vertwijfeld het rode potlood boven de hokjes moet laten zweven, want van de gevestigde partijen is wel bekend hoe ze over de monarchie denken. Het vormt voor de meeste alleen geen onderwerp bij de verkiezingen.
Om te beginnen de huidige regeringspartijen. Volgens de VVD bindt het koningshuis Nederlanders en versterkt het de eenheid in onze samenleving. ‘Daarom vinden wij de constitutionele monarchie de beste staatsvorm voor Nederland. Wij zien geen reden hier iets aan te veranderen, omdat de koning niet betrokken is bij de politieke besluitvorming.’ Er staat in het verkiezingsprogramma dan ook alleen maar een opmerking over Koningsdag, dat is ‘een traditie die bij Nederland hoort’.
VVD: ‘Constitutionele monarchie is de beste staatsvorm voor Nederland’
De PvdA toont zich in dit opzicht een waardig coalitiegenoot: ‘De PvdA vindt dat de monarchie een belangrijke verbindende factor is in de Nederlandse samenleving. Het koningshuis leent zich niet voor politisering.’ Heel voorzichtig mag er aan de situatie worden gemorreld, want het is volgens de sociaaldemocraten om het koningschap te waarborgen in de 21ste eeuw noodzakelijk de monarchie te moderniseren, ‘ook financieel’. Een interessante opmerking, maar concreter wordt het niet. De partij pleit in haar verkiezingsprogramma voor vernieuwing van de democratie met meer ruimte voor burgerinitiatieven en een correctief referendum, maar wijdt geen woord aan de anomalie van het erfelijk koningschap in zo’n stelsel waarin de burger het meer voor het zeggen krijgt.
PvdA: ‘Koningshuis leent zich niet voor politisering’
‘Constructieve’ oppositie
De traditionele en soms zelfs ‘constructieve’ oppositiepartijen in de Kamer CDA en ChristenUnie noemen de monarchie niet expliciet, maar zijn er zeker voorstander van (‘De Koning is symbool van eenheid. In ons land met zoveel verschillende mensen en zoveel verschillende meningen speelt de Koning een onmisbare verbindende rol,’ meldt het CDA op de website).
CDA: ‘Koning is symbool van de nationale eenheid’
De SGP gaat nog een slagje verder en pleit in haar programma voor het herstel van de bemoeienis van de koning(in) bij de kabinetsformatie. Daarmee vormt deze partij een eenzame uitzondering.
SGP: ‘Herstel de bemoeienis van de koning bij de kabinetsformatie’
Naarmate we meer naar links gaan worden de standpunten uitgesprokener. D66 vindt dat de koning ‘als neutraal en verbindend figuur’ geen onderdeel hoort te zijn van de regering of van de Raad van State. ‘Ondertekening van wetten en ‘Koninklijke’ besluiten zijn dan overbodig. De koning regeert wat D66 betreft niet langer ‘bij de gratie Gods’.’ Verder wil D66 een einde aan de bijzondere strafbaarstelling voor majesteitsschennis (het initiatiefwetsvoorstel daarvoor is al ingediend) en moet de koning ‘gewoon’ belasting en sociale premies gaan betalen. Uiteindelijk moet de koning als het aan de democraten ligt zelfs binnen de kaders van de Wet normering topinkomens gaan vallen.
D66: ‘De koning regeert niet langer bij de gratie Gods’
Pas verder ter linkerzijde valt openlijk het woord ‘republiek’. Ook GroenLinks wil allereerst majesteitsschennis uit het Wetboek van Strafrecht hebben. Dat is voor nu, maar uiteindelijk verdwijnt de monarchie: ‘Op termijn wordt Nederland een republiek en wordt het staatshoofd gekozen.’
GroenLinks: ‘Op termijn wordt Nederland een republiek en het staatshoofd gekozen’
Overige oppositie
De SP huldigt dezelfde standpunten: ‘We streven naar een republiek, tot die tijd is een monarchie in een democratie alleen houdbaar als het staatshoofd geen politieke invloed heeft, maar alleen ceremonieel is.’ Ook de socialisten willen dat de leden van het Koninklijk Huis zelf hun privékosten betalen (als het er ooit van komt zijn eindeloze discussies te voorzien over wat wel en niet privé is) en belasting betalen over hun inkomen en vermogen.
SP: ‘Monarchie alleen houdbaar als staatshoofd ceremonieel is’
Wat meer naar de randen van het politieke spectrum wordt het beeld diffuser. De Partij voor de Dieren staat qua standpunt dicht bij D66: majesteitsschennis wordt geschrapt, er komt een ceremonieel koningschap zonder politieke rol of voorzitterschap van de Raad van State. Het budget van het koninklijk huis moet ‘aanzienlijk’ omlaag, staatstoelages moeten worden beperkt tot de Koning en de troonsopvolger. In het verkiezingsprogramma wordt daaraan toegevoegd dat de vrijstelling voor de koning en zijn familie voor loon- en inkomstenbelasting komt te vervallen, evenals tegemoetkomingen in de sfeer van vermogens- en winstbelastingen of rendementsheffingen. Wat de PvdD zeer ter harte gaat: het koninklijk jachtdepartement wordt opgeheven, de subsidies aan dit departement worden geschrapt. Dat laatste is nogal dubbelop, iets wat niet bestaat subsidiëren is onmogelijk.
Partij voor de Dieren: ‘Budget koninklijk huis moet omlaag’
Wat de PVV cq Geert Wilders ervan denkt wordt niet duidelijk uit het fameuze A4’tje dat het verkiezingsprogramma vormt. Eerder leek of bleek Wilders niet erg geporteerd voor de monarchie in de huidige vorm, want eind 2007 pleitte hij voor een grondwetswijziging om koningin Beatrix buiten de regering te plaatsen, het koningschap zou alleen nog ceremonieel moeten zijn. Aanleiding was toen de kersttoespraak van hare majesteit die hem te multicultureel was. Een paar jaar later kwamen enkele fractieleden met een voorstel voor een ceremonieel koningschap en afschaffing van de ministeriële verantwoordelijkheid voor de Koning.
50plus tenslotte, als laatste van de in de Kamer gezeten partijen, doet er ten aanzien van de monarchie het zwijgen toe.
Afsplitsingen
Dan komen we bij de nieuwe partijen die nu al vertegenwoordigers in het parlement hebben doordat ze zijn ontstaan als afsplitsingen van andere partijen. De ‘beweging Denk’, zoals ze zich betitelen, in de Kamer aanwezig in de vorm van wat officieel de groep Kuzu/Öztürk heet, is voorstander van de huidige invulling van het constitutionele koningschap dat een verbindend instituut vormt en mede vormend is voor onze nationale identiteit. De partij is daarentegen wél voor het afschaffen van belastingvoordelen voor leden van het Koninklijk Huis.
Denk: ‘Schaf belastingvoordelen voor leden van Koninklijk Huis af’
VNL/VoorNederland, in de Kamer de groep Bontes/Van Klaveren, wil naast een groot aantal bestuurlijke veranderingen een puur ceremonieel koningschap naar Zweeds model waarbij de leden van het Koninklijk Huis belasting betalen, ‘net als alle Nederlanders’.
Kamerlid Klein, afgesplitst van 50plus, is de Vrijzinnige Partij begonnen. Deze partij plaatst in haar verkiezingsprogramma kanttekeningen bij de monarchie: ‘Het is niet vanzelfsprekend dat het land Nederland, ontstaan vanuit een republiek, een koning heeft. Het koningschap is een privilege gegund aan een persoon geboren in een specifieke familie. Ieder mens dient als gelijk te worden behandeld door de wet.’ Toch prefereert hij de monarchie boven een presidentieel systeem, maar dan wel met eens in de twaalf jaar een verkiezing of referendum om de legitimatie van het koningschap te versterken. Daarbij lijkt hij ervan uit te gaan dat de kiezers altijd voor behoud van de monarchie zullen stemmen.
Vrijzinnige Partij: ‘Elke 12 jaar referendum over de monarchie’
Ex-PvdA’er Jacques Monasch, die aan de weg timmert met zijn partij Nieuwe Wegen, laat in zijn ’12 Speerpunten’ de monarchie ongenoemd. De voor zichzelf begonnen eenlingen Houwers en Van Vliet hebben voor zover bekend geen aspiraties om met een eigen politiek vehikel naar de kiezersgunst te dingen. Van hun weten we zeker dat ze in de politieke vergetelheid verdwijnen.
Buitenstaanders
En last but not least zijn er de ‘buitenstaanders’ die nu nog niet in het parlement zitten. Van de in totaal 81 gegadigden die zich bij de Kiesraad hadden ingeschreven, hebben 28 voldoende handtekeningen verzameld én de waarborgsom betaald, zodat ze op het stembiljet kunnen verschijnen.
Een daarvan is het Forum voor Democratie van Thierry Baudet. De partij, die het hele politieke stelsel wil hervormen met onder meer een gekozen minister-president met meer macht, gekozen burgemeesters, een ander kiessysteem en bindende referenda, wijdt geen woord aan de monarchie. Hooguit zou je uit de gewenste staatkundige hervormingen kunnen concluderen dat er alleen nog een ceremoniële rol voor de koning is weggelegd.
Ook GeenPeil met lijsttrekker Jan Dijkgraaf heeft geen standpunt over de monarchie. Dat hoeft geen verbazing te wekken, want GeenPeil heeft helemaal geen programma of standpunten. De partij voor de Niet Stemmers van Peter Plasman heeft dat ook niet, met als extra bonus dat de eventueel gekozenen van deze partij in het parlement nooit zullen stemmen. Voor wie het zonnig wil zien: de Niet Stemmers zullen dus ook nooit voor een besluit ten faveure van de monarchie stemmen.
Om een bekende uitroep van het cabaret-duo Neerlands Hoop te citeren: en zo zouden we nog úren door kunnen gaan, want er is ook nog Artikel 1 (u weet wel, van Sylvana Simons), de OndernemersPartij (u weet wel, van Hero Brinkman), De Burger Beweging, MenS en Spirit/Basisinkomenpartij/V-R en vele andere. Alleen De Burger Beweging en MenS en Spirit doen uitspraken over de monarchie: die dient slechts puur ceremonieel te zijn, de leden van het koningshuis moeten belasting betalen en draaien zelf op voor de kosten van de meeste paleizen en De Groene Draeck. MenS en Spirit vindt bovendien dat het koninklijk jachtdepartement moet worden opgeheven.
Laatste deelnemer op de lijst is de Vrije Democratische Partij, die voorstander is van afschaffing van de monarchie. We bevinden ons inmiddels diep in de minder frisse krochten van het politieke bedrijf, want oprichter, lijsttrekker en enige kandidaat Burhan Gökalp heeft wegens antisemitische en homofobe uitspraken een flink aantal aanklachten wegens discriminatie aan de broek. Eind januari is hij in verband daarmee door de politie aangehouden.