Wordt 2017 een revolutiejaar?

Tekst: Hans Maessen

 

Is ons huidige staatsbestel  bestand  tegen de opkomst van rechtse, nationalistische  en populistische partijen? De verkiezingen  op 15 maart en de daarop volgende  formatie  zullen  dit moeten uitwijzen. Wordt 2017 vervolgens  een Europees  revolutiejaar  wanneer ook Frankrijk en Duitsland ter stembus  gaan? En overleven de nationale  en supranationale  instituties  deze  democratische beproeving?

Het is crisis en Nederland  is  kwetsbaar omdat het geen  gekozen staatshoofd heeft dat met autoriteit richting kan  geven. Net als in het revolutiejaar 1848 is ons staatsbestel hard toe aan  een fundamentele  hervorming. De burger moet meer invloed krijgen  en de democratie  dient  te worden versterkt met een gekozen staatshoofd.

Onze Grondwet werd fundamenteel herzien in 1848. Ook toen was  er een staatkundige  en politieke crisis. Door de Grondwet te veranderen  werd een revolutie  voorkomen. De Koning droeg macht over aan  de burgerij. Sindsdien is de Grondwet niet fundamenteel  gewijzigd, afgezien  van de invoering  van het  algemene  kiesrecht aan het begin  van de  twintigste  eeuw.

Met de verkiezingen  voor de Tweede  Kamer wordt de politieke  macht verdeeld. Tijdens de formatie  die  op de verkiezingen  volgt wordt het machtsspel  voortgezet. Het is goed  dat de Koning niet langer een  rol speelt in het formatieproces.  De Tweede  Kamer heeft enkele  jaren geleden verstandig beslist dat ze de formatie  zelf kan vormgeven. Politici  voelden  aan dat  Willem-Alexander deze rol niet aan  kan.  Heel  elegant  is  toen besloten,  juist de formatie vóór de troonswisseling  aan te grijpen om het primaat  van de formatie  bij de Tweede  Kamer zelf te leggen.  De macht van de monarchie  werd hiermee  sterk gereduceerd.

Waarschijnlijk  gaan  we een  slepend  en gecompliceerd  formatieproces  tegemoet.  Het is  zeer wel mogelijk dat er op enig moment staatkundig  en moreel  leiderschap nodig  mocht zijn om het formatieproces  te begeleiden. Willem-Alexander is niet op die taak  toegerust.  Hij kan en mag ook geen standpunt innemen, want hij zegt alleen  dat wat de minister-president hem toestaat. Wanneer een formatieproces  vastloopt kan een gekozen staatshoofd die  boven de partijen staat, moreel gezag geniet en beschikt over een beperkt mandaat, uitkomst bieden.  Andere democratieën  laten zien dat dat goed werkt. Bij ons  kan het  gemis  aan  zo’n gekozen staatshoofd met een  mandaat  zich in de komende  formatie  wreken.

Er bestaat in Nederland  anno 2017 een grote bereidheid  de democratie  te voorzien van nieuwe impulsen.  De Nederlanders  willen  de  bestuurlijke  elite  meer  ter verantwoording kunnen roepen, al is niet  geheel  duidelijk wie die  elite precies is.  Voor mij is  het wel duidelijk  dat de Koning aan het hoofd staat  van die  elite.  Hij vertegenwoordigt de gevestigde orde.  Wie in Nederland  tot de elite  wil toetreden moet zich dan ook niet al te actief  verzetten tegen de Koning en het systeem dat hij representeert.  De Koning staat  daarmee zowel staatkundig  als  politiek  het democratische proces in de weg.

De tijd is rijp voor verandering. Net als in 1848 dreigt een  revolutie. Onder druk van Thorbecke gaf Willem II ruimte aan de democratie en daarmee  voorkwam  hij een crisis. Ook nu kan een  verlichte Koning tonen wat het beste is voor zijn land : door af te treden  kan hij de  democratie  een  nieuwe kans geven.

 

Hans Maessen is voorzitter van het Nieuw Republikeins Genootschap