Het eerste lesmateriaal voor de verplichte Wilhelmus-les op school is binnen. Maar het beeldpamflet Vers Bloed zal niet het eerste zijn geweest dat initiator Sybrand Buma voor ogen stond. Collagekunstenaar Jos Deenen licht toe.
Hoewel hij blijmoedig in het leven zegt te staan (‘cynisme is voor het leven als suiker in zuur vlees’) werd het ‘knipkunstenaar’ Jos Deenen uit Venlo even zwart voor de ogen toen hem het nieuws bereikte dat het vers aangetreden kabinet Rutte III op aandringen van CDA-leider Sybrand Buma werk zei te willen maken van verplichte lessen over het Wilhelmus in het onderwijs. Deenen is trots op de antiautoritaire traditie waarin hij als kunstenaar staat en ging onverwijld aan de slag met het vervaardigen van zijn eigen lesmateriaal over dit thema. Het resultaat is de brochure Vers Bloed voor Oranje, Von Lippe-Biesterfeld bis Zorreguieta – – Wat gewillige, het Wilhelmus zingende kinderen, inzake het Huis van Oranje op school angstvallig wordt onthouden.
Deze bundel collages gewijd aan het koningshuis vibreert van de eerste tot de laatste pagina van majesteitsschennis, kwistig voorzien van hakenkruizen als verwijzing naar de politieke jeugdzondes van wijlen prins Bernhard. Het is een thematiek waarmee Deenen vertrouwd is. In 1994, een jaar vóórdat het door Bernhard verzwegen lidmaatschap van de NSDAP voorpaginanieuws werd, deelde hij al flyers en posters uit op het station in Venlo onder de titel ‘Was Bernhard een SS’er? Deenen: ‘Na nog geen 15 minuten werd ik al opgepakt door de politie en in het kotje gezet. Zonder schoenveters heb ik daar een halve dag kunnen wachten voordat ik weer als vrij burger kon vertrekken. Mijn in beslag genomen drukwerk heb ik nooit teruggezien en excuses kwamen er ook niet. De officier van justitie verontschuldigde zich later wel. Hij zei dat hij was tegengewerkt door de Venlose politie’.
Dada
Deenens gebruik van collagetechnieken doet denken aan Dada, het Surrealisme en de Engelse Pop Art. Door de jaren heen knipte de autodidactische kunstenaar foto’s uit de meest uiteenlopende tijdschriften. Die verzameling beeldmateriaal is voor de kunstenaar het equivalent van wat verf, palet en borstels voor de schilder zijn. Deenen verklaart zich schatplichtig aan de Duitse Dada-kunstenaar John Heartfield. Heartfield, geboren in 1891 als Helmut Herzfelde, veranderde zijn naam in Heartfield uit protest tegen het militarisme van zijn tijd. Zijn fotocollages waren uitgesproken satirisch en maatschappijkritisch, en dat geldt ook voor het werk van Deenen. Milieuproblematiek, consumentisme, erotiek, oorlogswaanzin en de dubbele moraal die als sluipend gif in instituties als religie en politiek doorsijpelt zijn de overheersende thema’s in zijn collages. ‘Zijn werk ontmaskert en choqueert en dwingt de toeschouwer nogal eens in de rol van voyeur’, schreef Geert Swaenepoel in 2015 in het Kunsttijdschrift Vlaanderen. ‘ Het houdt de kijker een niet altijd fraaie spiegel voor. De werken krijgen veelal een licht ironiserende titel of onderschrift mee, wat dat effect nog verhoogt’.
Eerder vergreep Deenen zich al eens aan het Vaticaan. In Vers Bloed laat Deenen zijn helse instrumentarium los op het koningshuis. In de begeleidende teksten geeft Deenen ook onder uit de zak. ‘Bernhard von Lippe-Biesterfeld was geen romantische sprookjesprins die zich smoorverliefd aan de blonde vlechten van een puntmutsprinses het kasteel introk’, houdt hij de vaderlandse schooljeugd voor. ‘En anders dan hij ons wilde doen geloven, liep hij ook nooit voor de troepen uit. Benno was eerder het prototype van een mééloper, een ras opportunist, een cynische, gewetenloze paladijn die alles en iedereen ten faveure van zichzelf voor zijn karretje spande. Zelfs sociale politici en het linkse journaille! Een Nazi pur sang, die helemaal doordraaide als men hem op de korrel nam. Kortom een ijskoude manipulator, die qua sufficiëntie, arrogantie en uniformgeilheid niet onderdeed voor de grootmeester op dat gebied, Hermann Göring’. Ook ten aanzien de vader van de huidige koningin (‘een gewetenloze slippendrager der criminele junta’) verwoordt Deenen zijn morele oordeel op de meest schrille wijze.
Standbeeld voor Klinkenberg
In deze passages toont Deenen zich schatplichtig aan Wim Klinkenberg. Zoals hij schrijft in Vers Bloed: ‘Als er één journalist postuum een standbeeld verdient omdat hij Prins Bernhard al fileerde toen die nog onder ons was, dan is het wel Wim Klinkenberg. Want daar waar de meeste journalisten tijdens Bernhards leven hun kruit lafhartig droog hielden, wijdde Klinkenberg in 1979 al een dikke vette pil aan deze schuinsmarcherende SS-er: Prins Bernhard – Een politieke biografie. Oranje troetelhistoriograaf Loe de Jong, die bij de presentatie van elke band uit zijn oorlogsreeksje een dansje met Bea deed, had voor dit gewrocht evenwel geen goed woord over. Volgens Loe was Bernhard helemaal geen Nazi, en ook nooit lid geweest van Hitlers NSDAP. Dat had de Prins hem namelijk zelf verteld toen hij hem daar, op de man af, eens naar had gevraagd. (Prins Bernhard zou tot aan zijn dood in zijn eigen sprookjes blijven geloven, maar als er weer een deeltje van Loe werd gepresenteerd bleef hij uit voorzorg toch maar liever thuis)’.
Aan de tere kinderziel zal Deenens apocalyptisch getinte wereldbeeld wellicht niet direct besteed zijn. Maar hij is wel de eerste die serieus werk heeft gemaakt van het kabinetsvoornemen. Ander materiaal voor Buma’s verplichte Wilhelmus-lessen is eenvoudigweg niet voor handen. En voor 12,50 euro heeft men het unieke, 28 pagina’s tellende kunstwerk al in huis. (Direct te bestellen bij de kunstenaar via zijn e-mail josdeenen@home.nl). De kunstenaar heeft ook een alternatieve Oranje-verjaardagskalender in de aanbieding. Daarmee krijgt u uw toilet gegarandeerd monarchistenvrij!
