Het was volgens de Griekse mythe Zeus die vermomd als witte stier het Fenicische prinsesje Europa ontvoerde en zo de basis legde voor het mensensoort dat we tegenwoordig Europeanen noemen. Nog altijd koesteren deze Europeanen een voorliefde voor witte stieren – denk aan Thierry Baudet’s kalverliefde voor Donald Trump, het Hongaarse schrikbewind van Orban, de deprimerende opmars van Marine le Pen en Alternative für Deutschland, het uitzinnige electorale groeiseizoen dat extreem-rechts kan vieren in landen als Roemenië, Bulgarije, Slowakije, Tsjechië, Spanje en Griekenland en het politieke drama van de Brexit.
Tegen die achtergrond lijkt het vraagstuk van de hervorming van de constitutionele monarchie van Nederland tot een democratische republiek nog wel de minste zorg. Maar dat is slechts schijn. Juist in een tijd dat traditionele democratische waarden geen vanzelfsprekendheid meer zijn, en Vladimir Poetin en Steve Bannon ten bate van hun ondermijningscampagne van de Europese Unie via hun facebooktrollen naar verluidt verkiezingen weten te manipuleren in welke gevestigde westerse democratie dan ook, is het van het grootste belang te bewijzen hoe dynamisch en veerkrachtig die democratie in werkelijkheid is, zowel in Europees als in nationaal verband. Zolang het extreem-rechts is dat aan de haal kan gaan met de diepe maatschappelijke onvrede en het revolutionaire sentiment onder zowel boze vijftigers als de jeugd dreigen de Europeanen op de ruggen van white supremacy-voorvechters en ander politiek gespuis te worden meegesleept in een zee van woelingen en afbraak.
Een radicale hervormingsagenda voor het hart van het Nederlandse staatsbestel zou heel goed een antiserum kunnen zijn tegen de onttakeling van de democratische rechtsstaat. Maar dan is het zaak zo’n hervorming te koppelen aan een breder politiek programma. Niet alleen het monopolie van de monarchie dient doorbroken, ook monopolies in macht, kennis en inkomen. De tijd is er rijp voor. In de Eerste Kamer is er met de overwinning van Forum voor Democratie opeens alle ruimte ontstaan voor een herinvoering van het referendum. Zowel FvD als de PVV zijn grote voorstanders van een bindend referendum naar Zwitsers model en natuurlijk hopen dat zij op die manier hun capaciteiten als rattenvangers van de publieke opinie uit te braden. Maar wat als dat nu niet zo is? Wat als het te raadplegen volk verstandiger is dan de rechtse nozems die denken het te kunnen manipuleren? In Zwitserland, dat strikt per referendum wordt geregeerd, is dat nu al jaren het geval. Telkens probeert de Schweizerische Volkspartei met allerlei nare xenofobische voorstellen het soevereine stemvolk te verleiden. Telkens weer krijgt zij het deksel op de neus. Het goed geïnformeerde Zwitserse electoraat lijkt inmiddels onkwetsbaar geworden voor de populistische verleiding. In het al evengoed opgeleide Nederland zou hetzelfde mogelijk moeten zijn. Dan liggen alle wegen open voor een grondige verbouwing van het Nederlandse bestel. Een progressieve republikeinse partij in Nederland – pro-Europees, pro-mensenrechten, pro-duurzaam – zou in dat proces het voortouw kunnen nemen. Wie durft? (René Zwaap, hoofdredacteur De Republikein)
